(काशिनाथ शांबा लोलयेंकार हांका साहित्य अकादेमी पुरस्कार जाहीर जालेउपरांत तांच्या कवितेचेर मोग करपी बबन विनायक भगत हांणी ‘सुनापरान्त’ दिसाळ्याच्या आयतार पुरवणेंत (30 डिसेंबर 2012) ‘काशी खातीर...कोंकणींतल्या अभिजात अशा कवितां खातीर’ हो लेख बरयल्लो. एक वाचपी काशिनाथ शांबा लोलयेंकार हांच्या कवितेकडे कशे तयेन पळयता हो दृश्टीकोन मुखार येवचो हे खातीर हो लेख हांगा घेवचोचो दिसलो. लेखातले शुद्धलेखन छापील लेखांत आशिल्ले तशेंच दवरला.)
काशिनाथ शांबा लोलयेंकार
हाका आजून हावें पळोवंक ना.
हांव नकळो तो कसो दिसता,
ताचे कातीचो रंग कसलो
ताका हांसपाक आवडटा काय रडपाक
हांव नकळो तो गरीब काय श्रीमंत
धाडसी काय भिजूड
हाव नकळो तो खंयच्या पक्षाचो समर्थक
ताका दिगंबर आवडटा काय पर्रीकार
हेंवय म्हाका खबरनाय
हांव नकळो ताच्या दोळ्यांचो रंग
कविता बरयतना ताचे दोळे कशे लिकलिकतात ते.
गोंयभर भोंवनूय अजून तो म्हाका मेळूंक ना.
पयर साहित्य अकादेमीचो पुरस्कार मेळसर
हांवें ताचेर एकय बातमी बरोवंक नासली.
पणजेच्यान म्हापशें असो बशींतल्यान प्रवास हांवें कितलेशेच फावट केला
पूण तो म्हाका केन्नाच बशींतय मेळूंक ना.
पूण तो म्हाका मेळटा
ताचे कवितेंतल्या दर एका ओळींत
ताणे बरयिल्ल्या कवितेंतल्या ओळीं परस ताणे न बरयिल्ल्यो ओळी म्हाका चड आवडटात
एके कवितेंत तो म्हणटा -
‘पळय - बाकार बसल्या बसल्या हांव नाच्च जालों.’
कसो नाच्च जालो तें तो सांगना.
आनी ताचें तेंच काव्य म्हाका आवडटा.
देव बरें करूं.
म्हज्या बर्याच इश्टांक खबर आसा - काशिनाथ शांबा लोलयेंकार हो म्हजो आवडटो कवी. ताचे कवितांचो हांव ‘दिवाना’ अशें म्हणल्यार जाता. पयर ताका साहित्य अकादेमीचो पुरस्कार मेळ्ळ्या उपरांत म्हजो इश्ट प्रकाश कामत म्हणपाक लागलो - बरय मरे तुज्या आवडट्या कवीचेर. ताका साहित्य अकादेमीचो सर्वोच्च पुरस्कार मेळ्ळा. हीच संद घेवन बरय ताचेर कितें तरी. पूण म्हजो हो लेख काशिनाथ शांबा लोलयेंकाराचेर न्हय ताच्या कवितांचेर आसा. कारण ताच्यो कविता म्हाका पिशें लायतात. ताच्यो कविता वाचप हो म्हजे खातीर एक आनंद सोहळोच जावन आसता. म्हजे मुखार तुमी पंचपक्वानांचें ताट दवरलें आनी तेच वांगडा काशिनाथ शांबा लोलयेंकार हांच्या कवितांचो संग्रह दवरलो जाल्यार हांव त्या पक्वानांच्या ताटा कडेन आडनदर करून काशीचो कविता संग्रह उखलतलों. काशीन कोंकणी कविता खूब गिरेस्त करपाचें काम केलां. कसल्या कसल्या आभुशणांनी ताणे कोंकणी कविता सजयल्या. कोंकणी कवितेक ताणे एक नवी वाट, एक नवी दिका मेेळोवन दिल्या. कोंकणींत अत्याधुनीक कविता नासली. काशीन अत्याधुनिक कवितेचें रसरशीत, सळसळीत, टवटवीत अशें पर्व कोंकणी कवितेंत हाडलां. आनी हें पर्व, ही कविता खंयच्याच भारतीय भासांतल्या कवीच्या कवितांचें अनुकरण करिना तर ताची कविता स्वताची अशी एक खाशेली शैली, खाशेलें रूप घेवन आयलां. ताचे कवितेंत नवे प्रयोगच आसात. आनी ती खूब बोल्डय आसा. तातूंत बॅडरूम म्हणल्यार न्हिदपाचे कुडींतल्यो कविताय खूब आसात. आनी तातूंत बॅडरूमांतल्या तरणाट्यापणांतली सळसळ आनी जोम आसा. पूण न्हिदपाचे कुडींतल्यो ह्यो कविता अश्लील नात, बुरश्यो नात तर तातूंत दादलो आनी बायल हांच्या पवित्र नात्यांतल्यो हवेत तरंगपी सपनांतल्यो संवेदना आसात.
जल्म आनी मरण हीं दोनच ह्या जगांतलीं शाश्वत सत्यां. तांचेर काशीन कितल्योशोच कविता बरयल्यात. जल्म आनी मरणा वयल्यो ताच्यो कविता वाचतना वाचक अंतर्मुख जातात. ह्यो कविता वाचकाच्या मेंदवाक झिणझिणी हाडटात. सत्यजीत रे, श्याम बेनेगल, ऋत्विक पटक (एसआयसी) हांचे सारक्या दिग्दर्शकांचे अभिजात चित्रपट पळोवन थियेटरांतल्यान भायर सरतना तकलेक जो त्रास जाता तशेच त्रास काशीच्यो कविता वाचतना जाता. पूण हो त्रास खूब सुखदेणो आसता. जाय जाय अशें दिसपी, वाचकाची भूक भागोवपी असो हो त्रास आसता. हिंदीतलो फाकिवंत कथाकार उदय प्रकाश आनी राजस्थानी कथाकार विजयदान देथा हांच्यो जागतीक दर्जाच्यो अभिजात अशो कथा वाचतना दुख्ख, सूख, आनंद, वेदना अशा संमिश्र भावनांचें जें वादळ तुमच्या मनांत उठ्ठा तशेंच शें कितेंतरी काशीचे ‘काशीन म्हणपाचें सोडूंक ना’,‘काशीक म्हणचेंच पडटा’, ‘काशी म्हण्टा’ आदी संग्रह वाचतना वाचकांक जाता.
काशीच्या कवितांचें आनी एक (एसआयसी) व्हडपण म्हणल्यार तो आपल्या कवितांतल्यान वाचकांक मातय ‘स्पून फिडिंग’ करिना. कोंकणींतले बरेचशे नवे कवी वाचकांक ‘स्पून फिडिंग’ करतात. नकळत तें तांच्या कवितांतल्यान जाता, कविते विशींचो योग्य अभ्यास ना आनी जांकां अजून कविता सारकी गावली ना अशा कवींचे बाबतींत तें घडटा. ‘स्पून फिडिंग’ जालें काय कवितेची मजाच वता. वाचकांक ‘बिटवीन दी लायन्स’ वाचपाक कळपाक जाय. आनी कवितेच्या सच्चा, खर्या वाचकाक तें कळटाच कळटा. कोणाकय कळनासत जाल्यार तो ताचो प्रॉब्लेम. अशा वाचकां खातीर स्पून फिडिंग करून कवीन स्वताच्या कवितांची कित्याक वाट लावची ?
काशीचे कवितेंचें आनीक एक खाशेलेंपण म्हणल्यार तो आपल्या कवितेंतल्यान स्वताचो सोद घेता. आपूण कोण हो प्रस्न ताका पडिल्लो आसा. जसो तो स्वामी विवेकानंदाक पडिल्लो, गौतम बुद्धाक पडिल्लो. आत्मसोदाच्यो इतल्यो सुंदर कविता आनी खंयच्याच कवीन बरयिल्ल्यो हांवें वाचूंक नात. पूण काशीची कविता फकत आात्मसोदच घेता. ती मनीस जिणेंतल्या तत्वज्ञानाचेर उलयता. मनीस कुळयेक पडिल्ले विविध प्रस्नूय काशी सोबीतपणान आपले कवितेंतल्यान मांडटा. मात ह्या प्रस्नांच्यो जापो सोदपाचें काम तो वाचकां कडेन सोंपयता. प्रतिमा आनी प्रतिकांचो एक जबरदस्त असो अविश्कार आमकां काशीच्या कवितांनी पळोवंक मेळटा.
काशीक नॉस्टेल्जिक जावपाक खूब आवडटा. भूतकाळांत तो खूब रमता. भूतकाळांत रमतना तो कवी म्हूण आपले कवितेंतल्यान खूब घोस्त काडटा. पूण मागीर तुमकां क्लायमॅक्साचेर व्हरून तो योग्यवेळार ल्हवपीक थंयच्यान भायर सरता.
जित्या तटतटीत मनशांचेर कविता बरेावप खूबच कमी कवींक जमता. गोयांत विष्णू सुर्या वाघ, नरेंद्र बोडके, सुदेश लोटलीकार अश्या मोजक्याच कवींक तें जमलां. पूण काशी आपल्या एका - एका इश्टाचेर अश्यो कविता बरयता-सोंसपाचें न्हय. मागीर ती दिवंगत पत्रकार उमेश म्हांबरेचेर बरयिल्ली कविता आसूं वा कोंकणींतले प्रसिद्ध कवी रमेश वेळुस्काराचेर बरयिल्ली कविता आसूं.
काशीच्या कवितांत जागतीक मळा वयले संदर्भ येतात. तातूंतल्यान कवी म्हूूण जगा कडेन पळोवपाची तांची दृश्टी तर दिसून येताच. पूण त्याच बरोबर खूब सहजपणान आयिल्ले हे संदर्भ काशीची कविता समृद्ध करतय वतात.
काशीच्या कवितांचेर हांव आनीक पन्नास पानां बरोवंक शकतां. पूण ताची गरज आसा अशें म्हाका दिसना. काशीच्या कवितांचे जग खूब वेगळें. तातूंत तुमकां खंयच ‘रोझी पिक्चर’ दिसचें ना. काशीचे कवितेंतली एक एक ओळ फास्केंत घालून दवरपा सारकी. ताचे कवितेंतली एक-एक ओळ झप्प करून तुमच्या मेंदवाचेर चिपट मारता. चित्रकारान एक-एक रेशा पूर्ण विचार करून कोरांतची (एसआयसी) तशीच काशीचे कवितेंत एक-एक ओळ येता. ताचे कवितेंतल्या दर एका ओळींतल्यान ताचे प्रतिभेचो घमघम येता. पूण केन्ना केन्नाय एखाद्रे कवितेंत लोकांच्यो ताळयो पडच्यो अशे तरेची ओळ घालपाचो मोहय ताका जाता. खरें म्हणल्यार ताची कांयच गरज नासता. रवीशंकरान आपल्या सतारीच्या सुरांतल्यान स्वरांगण उबारचें तशेतरेन काशीन काव्योचो एक ताजमहाल पयलींच उबारिल्लो आसा. ताळी घेवपी वेगळ्या अशा आनीक एके ओळीची खरें म्हणल्यार गरजच नासता. पूण एखाद्रे कवितेंत तो त्या मोहाक बळी पडटना दिसता. पूण तें खूब कमी कवितांनी घडटा देखून ताचे कडेन आडनदर करूं येता.
खंयच्याय मैफलीची सांगता ही भैरवीन करतात. देखून ह्या लेखाचो शेवटय हांव भैरवीनच करतां. काशीची 'भैरवी' नांवाची एक कविता आसा, ती तुमचे मुखार दवरतां.
हाका आजून हावें पळोवंक ना.
हांव नकळो तो कसो दिसता,
ताचे कातीचो रंग कसलो
ताका हांसपाक आवडटा काय रडपाक
हांव नकळो तो गरीब काय श्रीमंत
धाडसी काय भिजूड
हाव नकळो तो खंयच्या पक्षाचो समर्थक
ताका दिगंबर आवडटा काय पर्रीकार
हेंवय म्हाका खबरनाय
हांव नकळो ताच्या दोळ्यांचो रंग
कविता बरयतना ताचे दोळे कशे लिकलिकतात ते.
गोंयभर भोंवनूय अजून तो म्हाका मेळूंक ना.
पयर साहित्य अकादेमीचो पुरस्कार मेळसर
हांवें ताचेर एकय बातमी बरोवंक नासली.
पणजेच्यान म्हापशें असो बशींतल्यान प्रवास हांवें कितलेशेच फावट केला
पूण तो म्हाका केन्नाच बशींतय मेळूंक ना.
पूण तो म्हाका मेळटा
ताचे कवितेंतल्या दर एका ओळींत
ताणे बरयिल्ल्या कवितेंतल्या ओळीं परस ताणे न बरयिल्ल्यो ओळी म्हाका चड आवडटात
एके कवितेंत तो म्हणटा -
‘पळय - बाकार बसल्या बसल्या हांव नाच्च जालों.’
कसो नाच्च जालो तें तो सांगना.
आनी ताचें तेंच काव्य म्हाका आवडटा.
देव बरें करूं.
म्हज्या बर्याच इश्टांक खबर आसा - काशिनाथ शांबा लोलयेंकार हो म्हजो आवडटो कवी. ताचे कवितांचो हांव ‘दिवाना’ अशें म्हणल्यार जाता. पयर ताका साहित्य अकादेमीचो पुरस्कार मेळ्ळ्या उपरांत म्हजो इश्ट प्रकाश कामत म्हणपाक लागलो - बरय मरे तुज्या आवडट्या कवीचेर. ताका साहित्य अकादेमीचो सर्वोच्च पुरस्कार मेळ्ळा. हीच संद घेवन बरय ताचेर कितें तरी. पूण म्हजो हो लेख काशिनाथ शांबा लोलयेंकाराचेर न्हय ताच्या कवितांचेर आसा. कारण ताच्यो कविता म्हाका पिशें लायतात. ताच्यो कविता वाचप हो म्हजे खातीर एक आनंद सोहळोच जावन आसता. म्हजे मुखार तुमी पंचपक्वानांचें ताट दवरलें आनी तेच वांगडा काशिनाथ शांबा लोलयेंकार हांच्या कवितांचो संग्रह दवरलो जाल्यार हांव त्या पक्वानांच्या ताटा कडेन आडनदर करून काशीचो कविता संग्रह उखलतलों. काशीन कोंकणी कविता खूब गिरेस्त करपाचें काम केलां. कसल्या कसल्या आभुशणांनी ताणे कोंकणी कविता सजयल्या. कोंकणी कवितेक ताणे एक नवी वाट, एक नवी दिका मेेळोवन दिल्या. कोंकणींत अत्याधुनीक कविता नासली. काशीन अत्याधुनिक कवितेचें रसरशीत, सळसळीत, टवटवीत अशें पर्व कोंकणी कवितेंत हाडलां. आनी हें पर्व, ही कविता खंयच्याच भारतीय भासांतल्या कवीच्या कवितांचें अनुकरण करिना तर ताची कविता स्वताची अशी एक खाशेली शैली, खाशेलें रूप घेवन आयलां. ताचे कवितेंत नवे प्रयोगच आसात. आनी ती खूब बोल्डय आसा. तातूंत बॅडरूम म्हणल्यार न्हिदपाचे कुडींतल्यो कविताय खूब आसात. आनी तातूंत बॅडरूमांतल्या तरणाट्यापणांतली सळसळ आनी जोम आसा. पूण न्हिदपाचे कुडींतल्यो ह्यो कविता अश्लील नात, बुरश्यो नात तर तातूंत दादलो आनी बायल हांच्या पवित्र नात्यांतल्यो हवेत तरंगपी सपनांतल्यो संवेदना आसात.
जल्म आनी मरण हीं दोनच ह्या जगांतलीं शाश्वत सत्यां. तांचेर काशीन कितल्योशोच कविता बरयल्यात. जल्म आनी मरणा वयल्यो ताच्यो कविता वाचतना वाचक अंतर्मुख जातात. ह्यो कविता वाचकाच्या मेंदवाक झिणझिणी हाडटात. सत्यजीत रे, श्याम बेनेगल, ऋत्विक पटक (एसआयसी) हांचे सारक्या दिग्दर्शकांचे अभिजात चित्रपट पळोवन थियेटरांतल्यान भायर सरतना तकलेक जो त्रास जाता तशेच त्रास काशीच्यो कविता वाचतना जाता. पूण हो त्रास खूब सुखदेणो आसता. जाय जाय अशें दिसपी, वाचकाची भूक भागोवपी असो हो त्रास आसता. हिंदीतलो फाकिवंत कथाकार उदय प्रकाश आनी राजस्थानी कथाकार विजयदान देथा हांच्यो जागतीक दर्जाच्यो अभिजात अशो कथा वाचतना दुख्ख, सूख, आनंद, वेदना अशा संमिश्र भावनांचें जें वादळ तुमच्या मनांत उठ्ठा तशेंच शें कितेंतरी काशीचे ‘काशीन म्हणपाचें सोडूंक ना’,‘काशीक म्हणचेंच पडटा’, ‘काशी म्हण्टा’ आदी संग्रह वाचतना वाचकांक जाता.
काशीच्या कवितांचें आनी एक (एसआयसी) व्हडपण म्हणल्यार तो आपल्या कवितांतल्यान वाचकांक मातय ‘स्पून फिडिंग’ करिना. कोंकणींतले बरेचशे नवे कवी वाचकांक ‘स्पून फिडिंग’ करतात. नकळत तें तांच्या कवितांतल्यान जाता, कविते विशींचो योग्य अभ्यास ना आनी जांकां अजून कविता सारकी गावली ना अशा कवींचे बाबतींत तें घडटा. ‘स्पून फिडिंग’ जालें काय कवितेची मजाच वता. वाचकांक ‘बिटवीन दी लायन्स’ वाचपाक कळपाक जाय. आनी कवितेच्या सच्चा, खर्या वाचकाक तें कळटाच कळटा. कोणाकय कळनासत जाल्यार तो ताचो प्रॉब्लेम. अशा वाचकां खातीर स्पून फिडिंग करून कवीन स्वताच्या कवितांची कित्याक वाट लावची ?
काशीचे कवितेंचें आनीक एक खाशेलेंपण म्हणल्यार तो आपल्या कवितेंतल्यान स्वताचो सोद घेता. आपूण कोण हो प्रस्न ताका पडिल्लो आसा. जसो तो स्वामी विवेकानंदाक पडिल्लो, गौतम बुद्धाक पडिल्लो. आत्मसोदाच्यो इतल्यो सुंदर कविता आनी खंयच्याच कवीन बरयिल्ल्यो हांवें वाचूंक नात. पूण काशीची कविता फकत आात्मसोदच घेता. ती मनीस जिणेंतल्या तत्वज्ञानाचेर उलयता. मनीस कुळयेक पडिल्ले विविध प्रस्नूय काशी सोबीतपणान आपले कवितेंतल्यान मांडटा. मात ह्या प्रस्नांच्यो जापो सोदपाचें काम तो वाचकां कडेन सोंपयता. प्रतिमा आनी प्रतिकांचो एक जबरदस्त असो अविश्कार आमकां काशीच्या कवितांनी पळोवंक मेळटा.
काशीक नॉस्टेल्जिक जावपाक खूब आवडटा. भूतकाळांत तो खूब रमता. भूतकाळांत रमतना तो कवी म्हूण आपले कवितेंतल्यान खूब घोस्त काडटा. पूण मागीर तुमकां क्लायमॅक्साचेर व्हरून तो योग्यवेळार ल्हवपीक थंयच्यान भायर सरता.
जित्या तटतटीत मनशांचेर कविता बरेावप खूबच कमी कवींक जमता. गोयांत विष्णू सुर्या वाघ, नरेंद्र बोडके, सुदेश लोटलीकार अश्या मोजक्याच कवींक तें जमलां. पूण काशी आपल्या एका - एका इश्टाचेर अश्यो कविता बरयता-सोंसपाचें न्हय. मागीर ती दिवंगत पत्रकार उमेश म्हांबरेचेर बरयिल्ली कविता आसूं वा कोंकणींतले प्रसिद्ध कवी रमेश वेळुस्काराचेर बरयिल्ली कविता आसूं.
काशीच्या कवितांत जागतीक मळा वयले संदर्भ येतात. तातूंतल्यान कवी म्हूूण जगा कडेन पळोवपाची तांची दृश्टी तर दिसून येताच. पूण त्याच बरोबर खूब सहजपणान आयिल्ले हे संदर्भ काशीची कविता समृद्ध करतय वतात.
काशीच्या कवितांचेर हांव आनीक पन्नास पानां बरोवंक शकतां. पूण ताची गरज आसा अशें म्हाका दिसना. काशीच्या कवितांचे जग खूब वेगळें. तातूंत तुमकां खंयच ‘रोझी पिक्चर’ दिसचें ना. काशीचे कवितेंतली एक एक ओळ फास्केंत घालून दवरपा सारकी. ताचे कवितेंतली एक-एक ओळ झप्प करून तुमच्या मेंदवाचेर चिपट मारता. चित्रकारान एक-एक रेशा पूर्ण विचार करून कोरांतची (एसआयसी) तशीच काशीचे कवितेंत एक-एक ओळ येता. ताचे कवितेंतल्या दर एका ओळींतल्यान ताचे प्रतिभेचो घमघम येता. पूण केन्ना केन्नाय एखाद्रे कवितेंत लोकांच्यो ताळयो पडच्यो अशे तरेची ओळ घालपाचो मोहय ताका जाता. खरें म्हणल्यार ताची कांयच गरज नासता. रवीशंकरान आपल्या सतारीच्या सुरांतल्यान स्वरांगण उबारचें तशेतरेन काशीन काव्योचो एक ताजमहाल पयलींच उबारिल्लो आसा. ताळी घेवपी वेगळ्या अशा आनीक एके ओळीची खरें म्हणल्यार गरजच नासता. पूण एखाद्रे कवितेंत तो त्या मोहाक बळी पडटना दिसता. पूण तें खूब कमी कवितांनी घडटा देखून ताचे कडेन आडनदर करूं येता.
खंयच्याय मैफलीची सांगता ही भैरवीन करतात. देखून ह्या लेखाचो शेवटय हांव भैरवीनच करतां. काशीची 'भैरवी' नांवाची एक कविता आसा, ती तुमचे मुखार दवरतां.
भैरवी
आतां हांव आसा
आयजूय हांव आसूं येता
पूण फाल्यां हांव नासतलों.
पैस वयतलों.
खंयतरी
परत येवचोच ना.
परत येयलोच जाल्यार
तुमी म्हाका वळखोचेच नात
आनी परत येयलोच जाल्यार
येतलों हांव वेगळ्या रूपांत
वेगळ्या लोकांक मेळपाक
पूण तुमकां हांव मेळचोच ना.
आयजूय हांव आसूं येता
पूण फाल्यां हांव नासतलों.
पैस वयतलों.
खंयतरी
परत येवचोच ना.
परत येयलोच जाल्यार
तुमी म्हाका वळखोचेच नात
आनी परत येयलोच जाल्यार
येतलों हांव वेगळ्या रूपांत
वेगळ्या लोकांक मेळपाक
पूण तुमकां हांव मेळचोच ना.
